Od momentu śmierci ojca malarza w jego obrazach zaczął pojawiać się nawracający motyw ostatecznego kresu. Nikt tak, jak Malczewski nie potrafił przedstawić śmierci: bardziej plastycznie, ekscytująco, zagadkowo. Ten najwybitniejszy przedstawiciel polskiego symbolizmu wspaniale, dwuznacznie podchodził do zatrważającej kwestii końca.
Obraz Śmierć przedstawia piękną, dorodną, ciemnowłosą kobietę o bujnych kształtach na tle okna wiejskiego domu, chaty, czy dworu. Dorodne kształty, budowa ciała i wciąż jeszcze młoda twarz wskazują, że jest ona w sile wieku. Życie tętni w jej żyłach. Skóra ma opalony odcień. Jej postać przywodzi na myśl żniwiarki, ale niezwykłe dostojeństwo i czarna, chyba jedwabna, suknia przeczą takim przypuszczeniom. Kobieta wspiera tył głowy o metalowy zewnętrzny parapet okna, lewą rękę trzyma na biodrze, w prawej dzierży kosę. Ten standardowy atrybut śmierci jest ukazany tylko w niewielkim fragmencie. Włosy i pasek przyozdobione są makami – symbolicznymi kwiatami wiecznego snu. Pewność siebie i spokój wyraża oblicze kobiety. Oczy są lekko spuszczone, utkwione w jeden punkt. Stoi tyłem do widocznego w tle mężczyzny.
Przez otwarte okno domu widzimy pomarszczoną twarz łysego starca z siwą brodą i jego prawą rękę z lekko podkurczonymi palcami, którą wyciąga w geście jakby proszalnym. Pochylona głowa świadczy o lekkim zgarbieniu lub pokornym ukłonie. Bruzdy widniejące na czole i zamknięte oczy świadczą o jakimś głębokim zamyśleniu lub zatroskaniu.
Gdyby nie tytuł, nie każdy odczytałby postać kobiety o bujnych kształtach, pełną widocznego erotyzmu (wydatne usta, piersi) jako personifikację śmierci.
Dzieło, jako przykład symbolizmu, pozostawia nam otwarte drogi interpretacji. Nie wiemy, czy kobieta zastanawia się nad swoją decyzją. Czy może starzec właśnie ubłagał ją, by opuściła jego dom, choćby jeszcze na jakiś czas? Czy jest to moment przygotowania do tego, co nastąpi? A może Śmierć rozmyśla o tym, w jaki sposób pozbawi starca życia? Pewność na jej twarzy wskazuje, że jest wprawna w tym, co robi i ma świadomość powagi swojej misji.
Kolejną zagadką jest to, co czuje starzec. Czy się boi? Czy widzi kobietę? Czy ją błaga? Czy z godnością wyczekuje końca? A może właśnie złapał go jakiś bolesny atak i nie jest świadomy tego, co się stanie za chwilę.
Obraz powstał w 1917 roku techniką olejną. Obecnie znajduje się w Muzeum Sztuki w Łodzi i jest niewątpliwie dziełem na miarę europejską, a nawet światową.
KaPy
